Val van het kommunisme

Verklaring van de gebruikte afkortingen:

A = Oostenrijk, BG = Bulgarije, BRD, Bondsrepubliek Duitsland,
CS = Tsjechoslovakije, CZ = Tsjechië, DDR = Duitse Demokratische Republiek (Oost-Duitsland), H = Hongarije, PL = Polen, RO = Roemenië, SLOV = Slovenië,
SU = Sovjetunie, YU = Joegoslavië

9 september 1944

BG	Uitroeping van de Volksrepubliek Bulgarije

18 november 1946

RO	De KP wint de verkiezingen.

25 februari 1948

CS	Kommunistische regering o.l.v. Klement Gottwald.

15 maart 1948

H	Kommunistische regering.

4 april 1949

Oprichting van de Navo

7 oktober 1949

DDR	Uitroeping van de DDR

5 maart 1953

SU	Dood van Stalin

17 juni 1953

DDR	Onderdrukking van een volksopstand met behulp van Russische troepen.

14 mei 1955

Oprichting van het Warschaupakt

februari 1956

SU	Op de 20ste Partijdag houdt Nikita Chruschtschow een geheime rede over de misdaden van Stalin. Dit betekent een schok in de kommunistische wereld.

juni 1956

PL	Juni-opstand met de hulp van Sovjettroepen onderdrukt.

23 oktober 1956

H	Nationale volksopstand. (Minister-president Imre Nagy kondigt later de uittreding uit het Warschaupakt aan. Ingrijpen van Sovjettroepen, arrestatie en uiteindelijk terechtstelling van o.a. Imre Nagy.)

13 augustus 1961

DDR	Bouw Berlijnse Muur.

januari 1968

CS	Alexander Dubček wordt partijleider. Er onstaat een “socialisme met menselijk gelaat” (Praagse Lente)

21 augustus 1968

CS	Bezetting van Tsjechoslovakije door troepen van het Warschaupakt. Einde Praagse Lente.

16 januari 1969

CS	Zelfverbranding van Jan Palach (datzelfde jaar door anderen gevolgd).

30 maart 1969

CS	Anti-Sovjetdemonstraties (leiden tot de val van A. Dubček).

17 april 1969

CS	Alexander Dubček wordt vervangen door Gustav Husák. Begin van de “normalisatie” (diktatuur naar Stalin-model).

3 juli 1973

Opening van de Konferentie over Veiligheid en Samenwerking in Europa in Helsinki.

30 juli 1975

Topontmoeting tijdens de Konferentie over Veiligheid en Samenwerking in Europa in Helsinki. Ondertekening slotakkoorden op 1 augustus.

1976

PL	Oprichting van het Arbeiders Verdedigingskomitee (KOR).

1 januari 1977

CS	Stichting Charter 77. De eerste woordvoerders zijn de toneelschrijver Václav Havel en filosoof Jan Patočka (die enkele maanden later tijdens een politieverhoor overlijdt).

juni 1979

PL	Bezoek van paus Johannes-Paulus II aan Polen. Keerpunt?

zomer 1980

Stakingen

31 augustus 1980

PL	Oprichting van Solidariteit.

februari 1981

PL	Generaal Jaruzelski wordt eerste-minister.

13 december 1981

PL	Uitroeping van de noodtoestand.

1983

PL	Lech Walesa ontvangt de nobelprijs voor de vrede.
PL	Tweede pausbezoek aan Polen

22 juli 1983

PL	Opheffing van de noodtoestand

1986

SU	Gorbatsjov voert een beleid van glasnost (meer openheid) en perestrojka (hervormingen).

1987

SU	Michael Gorbatsjov en zijn minister van buitenlandse betrekkingen, Edvard Sjevardnadze, zetten de eerste stappen, die uiteindelijk zullen leiden tot de val van het kommunisme.

december 1988

CS	Václav Havel houdt tijdens een demonstratie een toespraak tegen het kommunisme.

15 januari 1989

CS	Twintigste verjaardag van de zelfverbranding van Jan Palach. Een aantal dissidenten wil bloemen neerleggen op de plaats van de zelfverbranding op het Wenceslasplein. De politie treedt brutaal op. Enkelen onder wie Václav Havel worden aangehouden.

18 januari 1989

PL	Partijen en vakbonden worden officieel toegestaan.

6 februari 1989

PL	Begin rondetafelgesprekken tussen regering en oppositie.

12 februari 1989

H	Het Centraal Komitee van de Hongaarse Socialistische Arbeiderspartij spreekt zich uit voor een pluralistisch systeem.

21 februari 1989

CS	Václav Havel wordt tot negen maanden gevangenisstraf veroordeeld.

17 maart 1989

H	Erkenning, als eerste lid van het Warschaupakt, van de VN-vluchtelingenkonventie (dit heeft te maken met de stroom Hongaren die het Roemenië van Ceaucescu ontvluchten).

5 april 1989

PL	Eensgezindheid tussen regering en oppositie (rondetafelgesprekken) over politieke en ekonomische hervormingen. “Het begin van de weg naar een parlementaire demokratie” (uit de inleiding van de rondetafelovereenkomst).

23 april 1989

YU	Onder druk van Slobodan Miloševič heffen de Servische kommunisten de autonomie van Kosovo op. Bloedige demonstraties in Kosovo als gevolg.

2 mei 1989

H	Begin doorknippen grensversperringen en afbraak “IJzeren Gordijn” tussen Hongarije en Oostenrijk. Begin bouw van normale grensposten/kantoren.

7 mei 1989

DDR	Grootschalige vervalsing van de verkiezingsuitslagen lokken protesten uit.

8 mei 1989

H	Het Centraal Komitee van de Arbeiderspartij heft het erevoorzitterschap op van staats- en partijleider Janós Kádár.

9 mei 1989

YU	Slobodan Miloševič wordt Servische president.

4 juni 1989

PL	Eerste vrije verkiezingen. Overweldigende overwinning voor de oppositie (Solidariteit). Keerpunt in de geschiedenis van het kommunisme.
China	Een protestbetoging op het Plein van de Hemelse Vrede in Peking wordt bloedig onderdrukt.

13 juni 1989

H	Begin gesprekken tussen kommunisten en onafhankelijke organisaties.

16 juni 1989

H	“Dag der Nationale Verzoening”: de in ere herstelde opstandelingen van 1956 (onder wie Imre Nagy) worden onder massale belangstelling opnieuw begraven.

27 juni 1989

H	De ministers van buitenlandse betrekkingen van Hongarije en Oostenrijk knippen symbolisch het IJzeren Gordijn door.

juli 1989

SU	Michael Gorbatsjov houdt voor de Raad van Europa in Straatsburg een toespraak waarin hij pleit voor het zelfbeschikkingsrecht der volkeren (hij verwerpt daarmee de Breznjev-doktrine die inmenging in andere landen voorschreef).

18 juli 1989

PL	Jaruzelski wordt met de steun van Solidariteit (!) als president herkozen.

22 juli 1989

H	Aankondiging van vrije verkiezingen

28 juli 1989

YU	Zeshonderdste verjaardag van de Slag op het Merelveld. Slobodan Miloševič verkondigt voor een enorme massa zijn programma voor een Groot-Servië.

juli – augustus 1989

Steeds meer DDR-burgers proberen vanuit Hongarije illegaal de grens met Oostenrijk over te steken. Tussen Hongarije en Oostenrijk is de visumplicht afgeschaft, maar dit geldt niet voor Oostduitsers. Zij die tijdens de vluchtpoging worden opgepakt krijgen in hun pas een stempel, die bij terugkeer in de DDR moeilijkheden zouden opleveren. Daarom zoeken de meesten bescherming bij de Westduitse ambassade in Boedapest.

21 augustus 1989

CS	Twintigste verjaardag van de bezetting van Tsjechoslovakije door troepen van het Warschaupakt: massale protesten worden door de politie onderdrukt.

24 augustus 1989

PL	Tadeusz Mazowiecki, voorvechter van burgerrechten, wordt de eerste niet-kommunistische eerste-minister sedert 1948.

10 september 1989

H	De minister van buitenlandse betrekkingen kondigt op tv aan dat de grens met Oostenrijk om middernacht zal opengaan (zonder identiteitskontrole).

11 september 1989

H	Meer dan 15.000 Oostduitsers steken, deze dag en de komende twee dagen, juichend en huilend de grens met Oostenrijk over en mogen naar West-Duitsland verderreizen. Op deze dag gaat de grens naar het westen voor het eerst echt helemaal open m.a.w. er is vrije doorgang. Deze gebeurtenis is een belangrijke stap in de val van het kommunisme.
DDR	Scherp protest uit Oost-Berlijn, maar Boedapest is niet onder de indruk.
CS	Praag sluit daarop de grens met Hongarije voor Oostduitsers (dichten van het gat in Hongarije). De Oostduitsers die onderweg waren, verzamelen nu in de tuin van de Westduitse ambassade in Praag.

27 september 1989

YU	De Serven o.l.v. Slobodan Miloševič beletten hervormingen. Daarop beslist het Sloveens parlement in Ljubljana de grondwet te wijzigen, zodat uittreding uit de Joegoslavische federatie en dus Sloveense onafhankelijkheid mogelijk zijn.

oktober – november 1989

DDR

Groeiend protest van de bevolking. Iedere maandagavond, sedert het eind van de zomer, heeft in de Sint-Niklaaskerk in Leipzig een “gebedsavond voor de vrede” plaats, gevolgd door een betoging op het nabije Karl-Marxplein. De uiteindelijke val van het kommunisme in de DDR noemt men “oktoberrevolutie, verwijzend naar de gebeurtenissen in de periode van 9 oktober tot 9 november.

2 oktober 1989

DDR	Ca. 18.000 mensen betogen in Leipzig (maandagavonddemonstraties).

5 oktober 1989

CS	Overeenkomst tussen de Westduitse en Tsjechoslovaakse regering: de Oostduitsers die de Westduitse ambassade in Praag bezetten, mogen naar het westen (“gesloten treintransport”).

7 oktober 1989

DDR	Veertigste verjaardag van de vorming van de DDR. Protestbetogingen worden met geweld uiteengejaagd. De Sovjet-partijleider Michael Gorbatsjov, die de officiële herdenking bijwoont, verklaart aan Erich Honecker: “Wie te laat komt, zal door de geschiedenis worden gestraft.”
H	Opheffing van de Hongaarse Socialistische Arbeiderspartij (kommunisten) en stichting van de Hongaarse Socialistische Partij.

9 oktober 1989

DDR	Ca. 70.000 mensen betogen in Leipzig (maandagavonddemonstraties die altijd beginnen met “gebeden voor de vrede” in de kerken van Leipzig). De volgende maandagavonden betogen steeds meer mensen!

18 oktober 1989

DDR	Erich Honecker wordt als partijleider vervangen door Egon Krenz.
H.	Het parlement stemt voor de overgang van een “volksdemokratie” naar een parlementaire demokratie naar westers model.

23 oktober 1989

H	Uitroeping van de nieuwe Hongaarse Republiek.

28 oktober 1989

CS	Zeventigste verjaardag van de uitroeping van de Eerste Republiek (1918): betogingen, protesten en talrijke arrestaties.

4 november 1989

DDR	Ca. 1 miljoen mensen betogen in Oost-Berlijn.

7 november 1989

CS	Verjaardag van de Russische oktoberrevolutie. De straten in Praag zijn versierd met rode vlaggen alsof er niets aan de hand is. Er zijn geen protestdemonstraties. Men wacht blijkbaar af.

9 november 1989

DDR	Val van de Berlijnse muur, opening van de grens BRD – DDR.

10 november 1989

SU	Michael Gorbatsjov en Edvard Sjevardnadze reageren voorzichtig positief op de opening van de Berlijnse Muur. De Russische troepen in de DDR krijgen de opdracht in de kazernes te blijven.
BG	Aftreding van staats- en partijleider T. Zhivkov.

12 november 1989

CS	Heiligverklaring in Rome van Agnes van Bohemen (Boheemse koningsdochter; zij stichtte in de 13de eeuw het Praagse ‘Agnesklooster’).

17 november 1989

Begin Fluwelen Revolutie in Praag. Een vreedzame optocht (herdenking van de moord op student Jan Opletal door de nazi’s, voor 50 jaar) van studenten, die onderweg uitgroeit tot een massabetoging (ca. 15000 deelnemers), wordt door de politie en veiligheidstroepen (VB) brutaal uiteen geslagen (deze gebeurtenis wordt “het bloedbad” genoemd). Dit leidt tot een golf van verontwaardiging en helpt de angst, waaronder dit land zo lang gebukt ging, te overwinnen. De verdere ontwikkeling is nu niet meer te stoppen.

18 november 1989

CS	Uit verontwaardiging om de gebeurtenissen van 17 november, verzamelt ’s avonds een massa mensen op het Wenceslasplein. De daaropvolgende dagen zal dit zich iedere vooravond herhalen.

19 november 1989

CS	Op deze zondag protesteren duizenden Tsjechen op verschillende plaatsen in Praag. Stichting van Burgerforum (door dissidenten, studenten en akteurs), dat de leiding van de gebeurtenissen neemt. (In Slovakije is dat de organisatie ” Het Volk Tegen Geweld”.)

20 november 1989

CS	Massademonstratie op het Wenceslasplein in Praag (ca. honderdvijftigduizend deelnemers). Ook in Bratislava, Ostrava, Brno, Olomouc en andere steden komen de mensen op straat.

21 november 1989

Ongeveer tweehonderdduizend mensen verzamelen op het Wenceslasplein in Praag. Václav Havel, de centrale figuur van de Fluwelen Revolutie, spreekt de massa toe vanop het balkon van het Melantrich-gebouw, waar de krantenredaktie van “Svobodné Slovo” is gehuisvest (Het Vrije Woord, de krant van de Socialistische Partij). Havel roept op tot “een terugkeer naar Europa” en eist pers- en meningsvrijheid, het ontslag van de verantwoordelijke politici en de vrijlating van gevangen dissidenten. Indien op deze eisen niet wordt ingegaan, dreigt Burgerforum met een algemene staking op 27 november.
Michael Gorbatsjov, door premier Adamec gekontakteerd, laat blijken dat de Sovjetunie niet zal ingrijpen, integendeel, de inval van de Warschautroepen in 1968 wordt zelfs veroordeeld.

22 november 1989

CS	Opnieuw demonstreren meer dan honderdduizend mensen op het Wenceslasplein. Václav Havel en andere vertegenwoordigers van Burgerforum spreken de massa toe. In Bratislava komen zowat honderdduizend mensen op straat.

23 november 1989

CS	Op deze donderdag protesteren ca. driehonderdduizend mensen op het Wenceslasplein om de eisen van Burgerforum kracht bij te zetten. Ook de arbeiders scharen zich nu achter de betogers. Alleen al uit de zware-machinefabriek ČKD komen tienduizend arbeiders.

24 november 1989

Václav Havel en Alexander Dubček verschijnen samen op het balkon op het Wenceslasplein voor een gigantische menigte. Na de toespraken rammelen zo’n driehonderdduizend mensen met hun sleutelbos.
’s Avonds treedt het politburo, gevolgd door het centraal komitee van de KP, af. Nieuwe leden worden benoemd, maar het zijn weer allemaal bekende kommunisten. De KP neemt de situatie blijkbaar niet ernstig.

25 november 1989

Feestelijke mis in de Praagse katedraal n.a.v. de heiligverklaring van Agnes van Bohemen (op 12 november). Rechtstreekse tv-uitzending.
’s Namiddags betoging, op uitnodiging van Burgerforum, van ongeveer een half miljoen mensen op de Letná-heuvel in Praag. De massa eist het aftreden van president en regering.
Havel pleit ’s avonds, rechtstreeks op tv, voor vrije verkiezingen.

26 november 1989

CS	Dialoog tussen Burgerforum en regering/partij in Obecní dům. Eerste-minister Adamec belooft de invrijheidstelling van politieke gevangenen (en hij houdt woord). De KP vervangt enkele partijleiders. In de namiddag demonstreren opnieuw ca. vijfhonderdduizend mensen op het Letná-plein.

27 november 1989

CS	Grote maandagstaking. In alle grote steden komen ’s middags, tussen twaalf en twee, grote menigten op straat. De tv zendt rechtstreekse beelden uit. Om twee uur gaan de mensen weer aan het werk (Burgerforum wil de ekonomie geen schade toebrengen).

28 november 1989

CS	Gesprekken tussen Burgerforum en regering leveren weinig op.

30 november 1989

CS	Gesprekken tussen een afvaardiging van Burgerforum en een afvaardiging van de KP.

2 december 1989

CS	Voor het eerst duiken de badges op met de leuze “Havel als president”.

3 december 1989

CS	De KP heeft een nieuwe regering samengesteld, maar die wordt door Burgerforum onaanvaardbaar geacht.

4 december 1989

CS	Massabetoging in de namiddag op het Wenceslasplein. Burgerforum eist vrije verkiezingen voor eind juni 1990 en een nieuwe regering voor het volgende weekeind.
SU	Gorbatsjov heeft in Moskou een ontmoeting met de leiders van de Warschaupakt-landen. Zij veroordelen de inval in 1968 formeel als een inmenging in de binnenlandse aangelegenheden van Tsjechoslovakije.

5 december 1989

CS	Vruchteloze gesprekken tussen Burgerforum en eerste-minister Adamec.

7 december 1989

CS	Regering en partijleiding treden af.

10 december 1989

Internationale dag van de mensenrechten.
President Gustáv Husák moet de vorming van een regering zonder kommunisten toestaan en treedt af. Eerste-minister wordt Marián Čalfa (een kommunist), minister van financiën Václav Klaus (Burgerforum), minister van buitenlandse betrekkingen Jiří Dienstbier (Burgerforum). Van de eenentwintig ministers zijn er acht lid van de KP.

11 december 1989

CS	Tsjechoslovaakse soldaten beginnen met de afbraak van de grensversperringen met Oostenrijk.

15 december 1989

RO	Dominee Lászlo Tökés preekt in zijn kerk in Timisoara tegen diktator Ceaucescu.

17 december 1989

CS	Jiří Dienstbier, nieuwe minister van buitenlandse betrekkingen, knipt samen met zijn Oostenrijkse kollega symbolisch de grensversperringen met Oostenrijk door.
RO	Hevige onlusten in Timisoara.

19 december 1989

RO	Het leger schaart zich in Timisoara aan de zijde van de opstandelingen.

21 december 1989

RO	Demonstraties In Boekarest. Ceaucescu probeert te vluchten, maar wordt opgepakt.

22 december 1989

RO	Dagenlange onlusten en gevechten in Boekarest.

23 december 1989

RO	Staats- en partijleider Nicolae Ceaucescu wordt, samen met zijn vrouw, terechtgesteld.

28 december 1989

CS	Alexander Dubček wordt voorzitter van het federaal parlement.

29 december 1989

CS	Het parlement kiest Václav Havel als president. Zijn motto: “Waarheid en Liefde zullen overwinnen”. Kardinaal František Tomášek draagt een dankmis op in de katedraal. ’s Avonds dansen de mensen op straat en vieren ze feest tot in de ochtenduren.

23 augustus 1990

DDR	Het parlement beslist tot aansluiting bij de BRD (3 oktober).

september 1990

PL	President Jaruzelski treedt af.

3 oktober 1990

D	Duitse eenmaking

15 oktober 1990

SU	Michael Gorbatsjov ontvangt de nobelprijs voor de vrede.

9 december 1990

PL	Lech Walesa wordt president.

23 december 1990

YU	De Slovenen kiezen bij referendum voor onafhankelijkheid.

25 februari 1991

Opheffing van de militaire struktuur van het Warschaupakt.

25 juni 1991

YU	Slovenië en Kroatië trekken zich terug uit de Joegoslavische federatie.

1 juli 1991

Opheffing van het Warschaupakt

25 december 1991

SU	Michael Gorbatsjov treedt af.

26 december 1991

SU	Val van het kommunisme

31 december 1991

SU	Opheffing van de Sovjetunie

Vind ik leuk: