Václav Havel

De laatste president van Tsjechoslovakije en de eerste president van de Tsjechische Republiek

“Ik geloof dat de Tsjechische Republiek een stabiel en welvarend land zal zijn met uitstekende handels- en investeringsmogelijkheden en waar de bewoners welvarend en gelukkig zullen leven.” (Václav Havel)

Beknopte biografie

In Praag geboren op 5 oktober 1936 in een burgerlijke ondernemersfamilie – zijn grootvader bezat talrijke gebouwen in Praag w.o. het Lucernagebouw. Daarom verkreeg Václav Havel in 1951, na de verplichte school, van de kommunisten geen toestemming om verdere studies aan te vatten. Gedurende vier jaar was hij leerjongen als scheikundig laboratoriumassistent en ’s avonds volgde hij lessen om het middelbaar onderwijs te voltooien, waarin hij in 1954 slaagde. Om politieke redenen werd hij niet toegelaten tot de fakulteit letteren en wijsbegeerte, waarop hij twee jaar les volgde aan de ekonomische fakulteit van de Technische Universiteit.
Na twee jaar verplichte militaire dienst (1957-1959), werkte Václav Havel als podiumassistent aan het “ABC-Teater” en vanaf 1960 aan het “Teater Aan de Balustrade” (Divadlo Na zabradli), eerst als podiumassistent en daarna als direktie-assistent (tot de zomer van 1968). Van 1962 tot 1966 studeerde hij drama aan de Praagse Kunstakademie d.m.v. schriftelijk onderwijs.
Reeds op 20-jarige leeftijd begon hij artikels te publiceren in tijdschriften. Het toneelgezelschap “Aan de balustrade” voerde zijn eerste stukken op w.o. als belangrijkste “Het Tuinfeest” (1963). Hij ontpopte zich tot verdediger van de demokratie en stelde het kommunistisch systeem ter diskussie. Later volgden de toneelstukken “Het Memorandum” (1965) en “De toegenomen Moeilijkheid van Koncentratie” (1968). In deze jaren was Václav Havel ook de voorzitter van de Vereniging van Onafhankelijke schrijvers.
Hij had in 1956 kennis gemaakt met Olga Splichalova met wie hij acht jaar later zou trouwen. Olga zou hem gedurende de moeilijkste jaren van zijn leven trouw ter zijde staan (evenals zijn broer Ivan). Als president bevestigde Václav Havel later haar onmisbare steun.
Na de invasie van Warschaupakt-troepen in augustus 1968, die een einde maakte aan de Praagse Lente, hield Václav Havel zijn overtuiging vol. Zijn toneelwerk werd in 1969 verboden. Hij verhuisde naar het platteland en in 1974 werkte hij als arbeider in een brouwerij. Hij protesteerde tegen de onderdrukking tijdens de jaren van de zogenaamde normalisering (petitie voor de vrijlating van politieke gevangenen in 1972). Zijn internationale bekendheid begon in die tijd. Zijn open brief (1975) aan de toenmalige Tsjechoslovaakse president, Gustav Husak, verkreeg ruime bekendheid. In deze brief hekelde hij de benarde situatie van de Tsjechoslovaakse maatschappij en stelde hij het regime hiervoor verantwoordelijk.
In januari 1977 publiceerde hij met anderen Charta 77. Dit dokument gaf zijn naam aan de beweging en Václav Havel werd er samen met Jan Patocka en Jiří Hajek de eerste woordvoerder van. Hij was ook lid van het Kommitee voor de Verdediging van onrechtmatig Vervolgden (VONS), gesticht door een aantal ondertekenaars van Charta 77. Hij belandde in de periode 1977-1989 driemaal in de gevangenis, waar hij in totaal bijna vijf jaar zat.
Belangrijk uit die tijd is zijn boek “De Macht van de Machtelozen” (1978), waarin hij de kommunistische totalitaire onderdrukking analyseerde en de middelen en het mekanisme beschreef, gebruikt door het kommunistisch regime om een machteloze, berustende maatschappij te kreëren, bestaande uit angstige en gekorrumpeerde individuen. Hiertegenover plaatste hij de kracht van de morele weerstand, van een “leven in waarheid”.
De tweede helft van de tachtiger jaren werd gekenmerkt door een toenemende dialoog tussen de Sovjetunie en “het westen”. In Tsjechoslovakije nam hierdoor het openlijk protest toe. Václav Havel was mede-auteur van de petitie “Een paar vonnissen”, ondertekend door ca. 10.000 Tsjechen en Slovaken (Charta 77 was slechts door een paar honderd mensen ondertekend).
Een vreedzame studentendemonstratie, op 17 november 1989, naar aanleiding van de herdenking van de sluiting van de hogescholen door de nazis gedurende de Tweede Wereldoorlog, werd door de politie brutaal onderdrukt. Op 19 november werd, mede op initiatief van Václav Havel, Burgerforum gesticht, een groepering van opposanten (van divers pluimage), waarvan hij vanaf de aanvang de leider werd. Hij werd de sleutelfiguur van de Fluwelen Revolutie.
Op 29 december 1989 werd Václav Havel als kandidaat van Burgerforum verkozen tot president van Tsjechoslovakije. Hij beloofde het land naar de eerste vrije parlementsverkiezingen te zullen leiden. Burgerforum viel tegen de zin van de president uiteen in politieke partijen. De voormalige dissidenten, die de moed hadden gehad zich tegen het kommunistisch te verzetten en die de pijlers vormden van Burgerforum, werden door gladde opportunisten uit het bestuursapparaat gewerkt. Václav Klaus, van 1992 tot eind 1997 eerste minister, trok alle macht naar zich toe.
Het parlement herkoos Václav Havel op 5 juli 1990 als president voor een periode van twee jaar. In de zomer van 1990 vonden dan de eerste vrije parlementsverkiezingen plaats. In eigen land genoot Václav Havel een moreel gezag en van een groot respekt o.a. wegens zijn onpartijdigheid en zijn initiatieven voor de demokratisering van het land op bestuurlijk en op algemeen maatschappelijk gebied.
Na de parlementsverkiezingen in juli 1992 was het duidelijk dat er een diepe kloof was ontstaan tussen Tsjechen en Slovaken. Václav Havel was voorstander van het federaal model, maar moest bakzeil halen. Hij nam op 20 juli ontslag als president, maar stelde zich later weer kandidaat. Op 26 januari 1993 verkoos het parlement hem als eerste president van de gloednieuwe Tsjechische Republiek.
Olga Havlova overleed op 27 januari 1996 na een slepende ziekte aan kanker. In november van hetzelfde jaar stelde men bij de president een ernstige longkwaal vast (kankergezwel). Hij wist zich hiervan, na een eerste operatie op 2 december waarbij de helft van de rechterlong werd weggesneden en een tweede operatie op 5 december (tracheotomie), niet zonder moeilijkheden (hartproblemen) te herstellen. Kort na het verlaten van het ziekenhuis (27 december), huwde hij op 4 januari 1997 met de bekende aktrice Dagmar Veskrnova, wat zijn populariteit in eigen land een flinke deuk heeft gegeven.
Op 20 januari 1998 werd Václav Havel, onder moeilijke politieke omstandigheden, als president nipt herkozen.
Tijdens een vakantie in Tirol verloor de president bijna het leven. Op 14 april 1998 werd hij in Innsbruck in allerijl geopereerd wegens een perforatie van de dikke darm. In mei keerde hij terug naar Praag, waar hij op 13 mei uit het ziekenhuis werd ontslagen. Van 26 juli tot 28 augustus 1998 verbleef Václav Havel opnieuw in het ziekenhuis. Opnieuw werd hij geopereerd aan de dikke darm. Tengevolge van de operatie traden zware hartstoornissen op, die hem weer bijna het leven kostten.
Václav Havel verkreeg voor zijn literair werk en voor zijn aktiviteiten als voorvechter voor de mensenrechten diverse prestigieuze internationale prijzen w.o. de Erasmusprijs (1986), de Olaf Palmeprijs (1989), de Simon Bolivarprijs (1990), de Karel de Groteprijs (1991), de Theodor Heussprijs (1993) en de Vredesprijs van Westfalen (Münster, 6 juni 1998). Hij is ook eredoktor van verschillende universiteiten.

Op 2 februari 2003 liep zijn ambt als president af. Maar toch zal hij als burger voor de meeste Tsjechen “meneer de president” blijven. De daaropvolgende jaren bleef hij een soort geweten van het volk. Geregeld gaf hij zijn mening te kennen over de gang van zaken in eigen land: “Lieg niet en steel niet!”

Václav Havel is op 75 jarige leeftijd in zijn slaap overleden in de ochtenduren van zondag 18 december 2011. Het nieuws raakte ´s middags bekend. Duizenden gingen de straat op en legden in stad of dorp bij een centraal monument, in bijna volkomen stilte, een bloem neer of brandden er een kaarsje. Opvallend was het grote aantal jonge twintigers. Dat stemt hoopvol.

Bedankt meneer de president, voor alles !

Piet Schepens, 2003-2021

Aanbevolen biografie: Michael ZANTOVSKY, Havel. A Life, London, 2014.