De trdelník wordt verkocht als een traditioneel Oud-Boheems gebak. Ook de wijze van bereiding en de aankleding van de verkoopsstalletjes moeten verwijzen naar een oude traditie, die verzonnen is. De trdelník is een modern marketing produkt, dat vijftien jaar geleden in Praag niet bestond.
Het spul kent bij toeristen veel sukses: men ziet de bereiding, het geurt zoet, het lijkt lekker. Vele voedselkraampjes in Praag zijn overgeschakeld van de verkoop van dingen die voor pizza moesten doorgaan op de meer lukratieve verkoop van dingen die voor trdelník moeten doorgaan.
Foto: een verkoopskraampje in Praag van de – geloof het maar niet – traditioneel bereide trdelník. 1923 lijkt de datum van “ontstaan” te zijn, maar het is slechts een fantasiegetal met het doel om de koper te misleiden, waar men perfekt in slaagt.
De trdelník is een buisvormig (zeer) zoet gebak, bestrooid met vanillesuiker, gemalen (amandel- of wal)noten en kaneel. Variaties zijn mogelijk. Het deeg, aangekocht in een bakkerij, wordt in een lange sliert gerold, rond een cilindrische staaf gewonden en bestrooid met suiker. Die spies draait dan langzaam boven een houtskoolvuurtje (ook gasvuurtje) waarbij de suiker karamelliseert. Tenslotte wordt het gebak in de suiker-nootmengeling gerold.
Het gebak wordt gewoonlijk warm gegeten. De koper kan kiezen tussen de basisversie, de versie waarbij de binnenzijde met goedkope sjokopasta is besmeurd of een buisje gevuld met kwakken (soft) roomijs (van slechte kwaliteit), soms ook met bessenmarmelade. De waardering voor al die troep blijkt uit de inhoud van de vuilnisbakken in de buurt van de trdelníkkraampjes.
Het woord trdelník is Tsjechisch, heeft vele betekenissen en verwijst naar een houten stok, een spit of zwengel. Eigenlijk betekent het garen spinnen. Sommige Tsjechen noemen de trdelník trdlovec of trdlo. Trdlo betekent sukkel, stommerik of iemand die in de war is. En trdlo wordt ook het spit, de ronde staaf genoemd.
De trdelník zou Hongaars (Zevenburgen, nu Roemenië) van oorsprong zijn, maar er zijn vele verzinsels en mystifikaties. Zo is er bijvoorbeeld het verzinsel dat een Hongaarse officier het recept naar Moravië zou hebben meegebracht. In Skalice, in Slovakije, is de trdelník beschermd door de EU als een typisch streekprodukt, de Skalický trdelník. Jaja! In Hongarije heet het gebak Kürtőskalács (wat schoorsteengebak betekent, genoemd naar de vorm). Varianten zijn in Oostenrijk de Prügelkrapfen, in Duitsland de Baumkuchen, Baumstriezel of Spießkuchen, in Luxemburg de Baamkuch en in Zweden de Spettekaka (letterlijk naaldgebak).
De trdelník behoort tot warm straatvoedsel als frieten, worsten, hot dogs, gehaktballen, oliebollen enz. Er zijn nu ook gedraaide aardappelchips. In Praagse toeristenbuurten wordt de laatste jaren massaal op straat gekauwd en geslurpt (en afval achtergelaten). Ga liever naar een restaurant of koffiehuis en proef er bij een kop koffie heerlijke Tsjechische gebakjes. Doodkistjes (rakvičky) bijvoorbeeld, die heb je ook met slagroom.
© Piet Schepens (2017-2021)
P.S. Dank aan Markéta Kluková en Ruben Pellar voor het taalkundig advies.
Agora Praag 