Wilsonstadt (Wilson City), Bratislava

Preßburg

De stad die nu Bratislava heet was ooit het Romeinse Posonium. In 907, toen de nederzetting aan de Donau Hongaars werd, was de naam Brezalauspurc. Rond het jaar 1000 vestigden zich daar veel Beieren. De Duitssprekende inwoners waren van midden 13de eeuw tot ca. 1900 in de meerderheid. Midden 19de eeuw waren er 23.000 Duitssprekenden, 9.500 Slovaken en 3.000 Hongaren. In 1907 was de helft van de inwoners nog Duitstalig (in 1930 28%). Het was een multikulturele stad met ook een belangrijke Joodse minderheid. (Zoals bijv. ook Lemberg, het huidige Lviv in West-Oekraïne.) De stad heeft vele namen gehad o.m. Preßburg (D), Pozsony (H) en Prešporok (Slovaaks), nu Bratislava.

De Turken bezetten in 1526 Boeda en dan werd Preßburg meer dan twee eeuwen lang (1536-1783) de hoofdstad van Hongarije en van 1563 tot 1830 werden de Habsburgse keizers er tot koning van Hongarije gekroond.

Kaart: de volkeren in de dubbelmonarchie Oostenrijk-Hongarije in 1910

Wilsonstadt, Wilsonovo město

Na de vorming in 1918 van de nieuwe staat Tsjechoslovakije werd het Slovaakse bestuurscentrum eerst de stad Žilina (Sillein) dat vooral Slovaaks sprekend was. De bevolking van Preßburg wou niet bij Tsjechoslovakije worden ingelijfd en overwoog om een vrije stad te stichten naar het voorbeeld van Dantzig. Die nieuwe stad zou Wilsonstadt (Wilson City) worden genoemd, naar de Amerikaanse president Woodrow Wilson (Veertien Punten-programma). Voor de gloednieuwe Tsjechoslovaakse (Tsjechische) overheid was dit totaal onaanvaardbaar: ze zou de Donauhaven en een belangrijk regionaal centrum verliezen. Tsjechoslovaakse troepen (legionnairs) namen in november en december 1918 stapsgewijs het Hongaarse Slovakije (Opper-Hongarije) in. Op Kerstavond 1918 werd Košice ingenomen en daarmee was bijna heel Slovakije onder Tsjechische kontrole. Tenslotte werd op 31 december 1918 de stad Preßburg door Tsjechische legionnairs bezet. De Duitse en Hongaarse inwoners verzetten zich: er werd een algemene staking uitgeroepen en er vonden massademonstraties plaats waarbij 9 tot 15 doden vielen. Daarmee was de droom van een vrije stad voorbij. Het projekt had overigens geen steun van Frankrijk en Groot-Brittannië en Hongarije zou waarschijnlijk de vrije stad later (met reden) hebben opgeëist. Vele Hongaren verlieten de stad en vele Slovaken trokken vanuit de bergen naar Bratislava.

Op 4 februari 1919 werd het regionaal bestuur van Žilina overgebracht naar de ondertussen tot Bratislava omgedoopte stad, die de facto hoofdstad van Slovakije werd maar de iure slechts een vanuit Praag geleid regionaal bestuurscentrum zou zijn. (Pas in 1969 werd Tsjechoslovakije een federatie.)

In Bratislava is nu een Wilsonstraat en heeft jaarlijks het Wilsonic Festival plaats. In Praag heette van 1918 tot 1939 het hoofdstation Wilson Station (Wilsonovo nádraží), gelegen aan de Wilsonstraat (Wilsonova) en zo heet die straat nog steeds.

Foto: triomfantelijk defilé van Tsjechische legionnairs in Bratislava (Prešpurk) op 5 februari 1919.

© Piet Schepens (2018-2021)