Maand: oktober 2017

De huidige Husova (Jan Husstraat, zo genoemd in 1870, de straat heette voordien Dominikanenstraat) in de Praagse Oude Stad was een deel van de oude middeleeuwse verbindingsweg van de Praagse Burcht via de Stenen Brug (Judithbrug, later Karelsbrug) naar Vyšehrad. In de straat staat op nummer 352/2-4 het huis U Sladkých (Bij Sladký, eigenaar in 1523), waar nu het Tsjechisch Instituut van Kunstgeschiedenis (Ústav dějin umění) is gehuisvest. Oorspronkelijk stonden hier vier romaans-gotische huizen, die in de 17de eeuw werden verenigd tot één kompleks, dat barok werd verbouwd. Het huidige uitzicht is klassicistisch (1844) met oudere barokke restanten. Boven het dak rijst een monumentaal dakpaviljoen uit, een belvedere vanwaar men een uitzicht over de omgeving had.

Uit het dak steekt boven de Husova-straat een paal waaraan een man zich met één hand vasthoudt. Het is de skulptuur Viselec (Hangende man, Hanging out) uit 1996 van David Černý. Het 2,20 m hoge beeld uit bronsgekleurd GVK (glasvezelversterkte kunststof, fibreglass) is gemaakt voor de tentoonstelling Respekt 97 in de Villa Richter in de Kleine Zijde waar het boven de straat Na Opyši uitstak. Na de tentoonstelling maakte het beeld een wereldreis naar Berlijn, Stockholm, Londen,Chicago, Seoul en elders en keerde dan terug naar Praag waar het zijn huidige plaats kreeg. De skulptuur is eigendom van de kunstenaar.

Foto´s: De Hangende man in de Praagse Husova-straat (Wikipedia)

De gelaatstrekken van de hangende man zijn die van Sigmund Freud (1856-1939), de beroemde Weense neuroloog-psycholoog van Joods-Tsjechische (Moravische) afkomst. Freud had een fobische angst voor de dood, maar heeft uiteindelijk op 83-jarige leeftijd met de hulp van een bevriende arts zichzelf gedood (overdosis morfine), hij had mondkanker.

De gestalte, die in de diepte kijkt, hangt met de rechterarm aan de paal (aktief, vasthouden aan het leven) en houdt de linkerhand in de broekzak (passief, berusting in de dood). Men kan in het werk een evenwicht zien tussen verstand en gevoel of de keuze tussen leven en dood. Volgens David Černý, die enigermate thuis was in de kring van Václav Havel, stelt deze skulptuur de onzekerheid voor van intellektuelen aan het eind van de 20ste eeuw. En welke rol zullen intellektuelen in het nieuwe millennium spelen? (Een niet onbelangrijke vraag in het kader van toenemend populisme.)

Het zandstenen beeld (atelier František Preiss, 1697, barok) in de nis op de tweede verdieping (Husova) stelt de apostel Judas Thaddeus voor, tot wie men zich wendt om hulp in moeilijke, hopeloze, uitzichtloze situaties. Freud kan best eens te rade gaan bij Thaddeus!

© Pieter Schepens (2017-2021)

Foto´s: Bohumil Hrabal in 1988 (foto: Hana Hamplová); Hrabal (met sigaret) in De Gouden Tijger in de zestiger jaren

In de Husova-straat in de Praagse Oude Stad staat op nummer 228/17 het huis U zlatého tygra (De Gouden Tijger) met de gelijknamige bekende kroeg, thans een toeristenval. De fenomenale Tsjechische schrijver Bohumil Hrabal (Brno 28.3.1914 – Praag 3.2.1997) was er stamgast. De laatste jaren van zijn leven was hij niet gelukkig, hij miste zijn in 1987 overleden geliefde vrouw Eliška (Pipsi) en zijn vrienden vielen een voor een weg. Hij leed ook lichamelijk veel pijn, gaan werd een marteling. Hij dronk zeer veel, van het ene delirium naar het andere, was vaak agressief, ook in de kroeg waar hij ruzie zocht met andere stamgasten en schreeuwde dat ze allemaal idioten en slecht waren. Hij verwachtte op een dag aan de deur gezet te worden, maar dat gebeurde niet.

Op 3 februari 1997 pleegde Bohumil Hrabal zelfmoord. Talrijk zijn Hrabals notities over zelfmoord, dood en zelfmoord komen steeds weer voor in zijn werk, de helden in zijn verhalen vormen een ware zelfmoordklub. In het getal vijf zag hij een noodlotgetal, doodssymboliek. De vijfde verdieping was voor Hrabal een symbolisch geladen voorteken, hij heeft de vijfde verdieping geregeld nadrukkelijk vermeld. Hij woonde vanaf 1973 in de woonwijk Sokolniky in een panelák (flatgebouw) in een tweekamerflat op de vijfde verdieping. Hij legde verbanden met de zelfmoordgedachten van Franz Kafka en ook met Gustav Mahlers Vijfde Symfonie. In 1989, op de 20ste verjaardag van Jan Palachs zelfgekozen dood, noteerde Hrabal: “Ik heb al zo dikwijls gedacht om vanuit de vijfde verdieping te springen.” Hrabal dacht dat Kafka woonde op de vijfde verdieping (in werkelijkheid derde verdieping) op het Oudestadsplein: “Zo vaak had ik van de vijfde verdieping willen springen waar ik woon (…) omdat ik mijn Pipsi zo langzaam had zien sterven (…), maar toen ik ergens las dat Franz Kafka van de vijfde verdieping wilde springen van Maison Oppelt, het huis waar hij toen woonde (…), toen ik dus over de vijfde verdieping geïnformeerd raakte, heb ik mijn sprong uitgesteld.” En verder “doktor Franz Kafka die van de vijfde verdieping wilde springen (…), hem deed zeker ook de wereld en het leven zeer, net zoals Malte Laurids Brigge.” (Uit Hrabals verhaal De Toverfluit, 1990.) Brigge, een romanpersonage van Rainer Maria Rilke, wilde in Parijs van de vijfde verdieping springen. Hrabal (De Toverfluit): “(…) ik een aantal keren van de vijfde verdieping had willen springen, vanuit dat appartement van mij waarin elke kamer me pijn doet, maar een engel heeft me altijd op het laatste moment gered” en “Ik zal niet uit het raam springen”.

Eind november 1996 was Bohumil Hrabal voor het laatst in De Gouden Tijger, hij was al lang ziek en werd omwille van artrose opgenomen in het Praagse ziekenhuis Nemocnice Na Bulovce (kortweg Bulovka). Hij leed veel pijn aan gewrichten en rug, kon nauwelijks gaan, hoop op beterschap was er niet, hij had depressieve buien en sprak dikwijls over dood en zelfmoord. Hij verhuisde drie keer van kamer en kwam uiteindelijk in kamer 11 op de vijfde verdieping terecht waar hij op 3 februari 1997 om half drie in de namiddag op een stoel kroop, vandaar op een tafel en dan op de vensterbank (het moet hem allemaal veel moeite en pijn hebben gekost) en tenslotte uit het raam sprong. Hij was toen 82 jaar oud.
De ziekenhuisdirektie beweerde dat hij uit het raam was gevallen toen hij staande op een tafel duiven op de vensterbank buiten voederde en zo staat het ook in het politieprotokol. Volgens sommige literatuurwetenschappers is die ongevalversie een “gestolen zelfmoord” m.a.w. men heeft Hrabal zijn eigen dood ontnomen. Volgens vrienden en bekenden had Hrabal nooit iets met duiven gehad laat staan dat hij ze zou voederen na een pijnlijke klim op een tafel. Ook zijn behandelende arts Pavel Dungl beweert dat Hrabal zelfmoord heeft gepleegd (Reflex, 26.3.2014). Volgens Dungl heeft Hrabal met boeken een opstapje gemaakt om op de vensterbank te kunnen klimmen en dat zou hij niet hebben gedaan om duiven te voederen, dat voederen van duiven is een mythe. Nu, met zekerheid zullen we het natuurlijk nooit weten.
Zie video Hrabal en het motief van de vijfde verdieping (Youtube, Tsjechisch)

© Pieter Schepens (2017-2021)

Buiten tekst, over zelfgekozen defenestraties en vijfde verdiepingen

• Film Shoot the Piano Player (1960), Charles Aznavour, M. Dubois. Vrouw van de pianist pleegt zelfmoord door sprong uit het raam van de vijfde verdieping.
• Oskar Nedbal (Tábor 1874 – Zagreb 1930): zelfmoord op 24.12.1930 door sprong uit het raam van het operagebouw in Zagreb. Boheemse komponist en dirigent. In 2006 werd zijn lichaam overgebracht naar Praag en op 12 mei herbegraven in Slavín (Vyšehrad).
• De Tsjechische dichter en schrijver Konstantin Biebl (1898-1951) pleegde zelfmoord in Praag, hij sprong uit het raam van zijn eenkamerflat op de derde verdieping.
• De Tsjechische akteur Jiří Hrzán (1939-80) overleed aan de gevolgen van een val van de vijfde verdieping. Hij was op een riskante manier langs het gebouw omhooggeklommen naar de woning van zijn vriendin.
• The Fifth Floor, film VSA, 1978 (horror). Over een gezonde vrouw, die na een overdosis drugs bewusteloos raakt, wat als zelfmoordpoging wordt beschouwd en naar een psychiatrische instelling wordt overgebracht, die zich bevindt op de vijfde verdieping van een hospitaal. Ze wordt daar opgesloten. Ze weet de behandelende arts niet te overtuigen dat ze gezond is. Ze wordt zelfs door haar vriend in de steek gelaten.
• En het houdt niet op: de akteur Jan Tříska (1936) sprong op 23 september 2017 van de Karelsbrug in de Moldau en overleed twee dagen later.