Barokzuilen – 1. Mariazuil

Barokzuilen zijn (stedelijke) overwinningstekens van de kontrareformatie. Ze zijn in steen gehouwen en bestaan uit een sokkel of basis en de zuil zelf met daarop een beeld. Meestal gaat het om Mariazuilen en drievuldigheidszuilen, maar er zijn ook Sint-Janszuilen, Sint-Jozefszuilen enz. Ze staan gewoonlijk op een belangrijke plaats in de stad. Zijn ze opgericht als dank voor het einde van een pestepidemie, dan zijn het pestzuilen. Dekoratie en opschriften verwijzen in dat geval expliciet naar de pest, maar meer daarover in de volgende nieuwsbrief.
Als type was zo´n zuil niet nieuw, in Regensburg bijvoorbeeld werd ca. 1519 een mariabeeld geplaatst op een zuil voor de kapel zur Schönen Maria. Maar in wezen zijn gedenkzuilen van alle tijden, ze kwamen onder andere in het voorkristelijk Middellands Zeegebied veel voor. En de Saksen vereerden de heilige Irminsul wat grote zuil betekent.
De meeste barokzuilen zijn Mariazuilen, bovenop de zuil staat een Mariabeeld. Het “oerbeeld” is de mariazuil in München (1638), opgericht in opdracht van keurvorst Maximiliaan I van Beieren als herinnering aan de overwinning van de katholieke Liga tijdens de Slag op de Witte Berg (1620) nabij Praag. De keurvorst was bij die veldslag persoonlijk aanwezig en de katholieke opperbevelhebbers waren twee Zuid-Nederlandse generaals, met name Karel Bonaventura graaf van Bucquoy en Johann Tserclaes graaf van Tilly. Het voorbeeld voor de zuil in München was de mariazuil voor de Sta. Maria Maggiore in Rome, een antieke zuil waarbovenop in 1614 een Mariabeeld was geplaatst. In 1639 heeft men in München de allegorische voorstellingen van Ongeloof, Oorlog, Honger en Pest aan de zuil toegevoegd en in die gestalte is deze zuil een voorbeeld geweest voor de honderden barokzuilen in Beieren, Oostenrijk, Bohemen, Moravië, Silezië, Hongarije en Oostenrijks Galicië (Halitsch, Halič, Rotruthenien).
In 1650 werd op het Oudestadsplein in Praag een door Johann Georg Bendl gehouwen mariazuil opgericht in aanwezigheid van keizer Ferdinand III. Deze zuil herinnerde aan het suksesvol afweren van de Zweeds belegering van Praag (Oude en Nieuwe Stad) in 1648 aan het einde van de Dertigjarige Oorlog. Het was de eerste mariazuil in Bohemen (de vierde in Europa). Later werden tientallen zuilen geplaatst in Bohemen en Moravië.
Op 3 november 1918, zeven dagen na de uitroeping der onafhankelijkheid van Tsjechoslovakije, werd de bijna 14 m hoge Mariazuil, als symbool van kontrareformatie en Habsburgse overheersing, op aanstoken van de anarchist Franta Sauer door jonge vandalen omvergetrok¬ken en zwaar beschadigd. De Mariabroederschap kon de resten bergen, ze zijn nu in het Lapidarium van het Nationaal Museum. In april 1990, enkele maanden na de val van het kommunistische regime, werd de Vereniging voor de wederoprichting van de Mariazuil gesticht. De plaats waar de Mariazuil stond is in de bestrating van het plein aangeduid. Maar vele Tsjechen denken en beweren dat de Mariazuil was opgericht als dank voor de katholieke overwinning van de Slag op de Witte Berg en zijn daarom gekant tegen de heroprichting.

Een van de mooiste barokzuilen in Bohemen is de zogenaamde wijnzuil uit 1676, ook gemaakt door Johann Georg Bendl. Op een hoge sokkel staat de door druivenranken omslingerde zuil en bovenop staat een beeld van de H. Wenceslas, de beschermheilige van Bohemen. De zuil stond oorspronkelijk vlak voor de oudestadstoren van de Praagse stenen brug (nu Karelsbrug genoemd), maar staat sinds 1848 plompverloren op de stoep tegen de Sint-Franciskuskerk in de Křižovnická-straat (Praagse Oude Stad). Door die nieuwe standplaats heeft hij zijn glans verloren.

Een bijzonder fenomeen in het Byzantijns kristendom was de pilaarheilige, de beroemdste was Simeon Stylites (389-459) die 36 jaar bovenop een zuil heeft geleefd (ja hoor). Dit gebruik is helaas in onbruik geraakt.
(ps)

Mariensäule (D), Marian column (E), colonne mariale (F), mariánský sloup (CZ)
Gedenksäule (D), memorial column (E), colonne commémorative (F), památný sloup (CZ)