Systeem waarbij cilindervormige kapsules, gevuld met kleine lichte voorwerpen, onder luchtdruk (over- en onderdruk) aan hoge snelheid door buizen worden verzonden. Aanvankelijk ging het om stedelijk postverkeer, de kapsules waren gevuld met telegrams, berichten en dokumenten. In Europa voor het eerst in Londen in 1853 gebouwd, later ook in Berlijn (in gebruik van 1865 tot 1976, 400 km lang buizenstelsel), Parijs (1866-1984), Wenen (1875-1956) en vele andere steden. In Praag werd in 1887 voor intern gebruik de eerste ondergrondse leiding tussen het hoofdpostkantoor nabij het Wenceslasplein en het postkantoor op Malé náměstí in gebruik genomen. Vanaf 1899 werd het systeem openbaar. Wou men een dokument, bijvoorbeeld een bouwtekening, snel bezorgen aan een klant dan kon men van het systeem gebruik maken. In de straten werden speciale rood-blauwe buizenpost-brievenbussen opgesteld, die om het uur werden geledigd. Ook Franz Kafka maakte er gebruik van, zo getuigde hij zelf hoe hij vanaf zijn werkplek kattebelletjes stuurde naar Max Brod of liefdesbrieven naar zijn vriendin Milena Jesenská.
Zesenveertig postkantoren in de belangrijkste wijken van Praag werden in de jaren 1927-1932 door een 55 km lang buizennet (zie foto) verbonden met de hoofdcentrale in de Jindřišská-straat. Het systeem kende zijn bloeitijd vooral in de jaren dertig van vorige eeuw, tijdens de drukste dagen telde men bijna 70.000 zendingen. Tot begin jaren tachtig werd het systeem druk gebruikt. In de hoofdcentrale waren 22 start/eindpunten waar 24 uur per dag, het hele jaar door, de ene cilinder of koker na de andere vertrok of aankwam.
De voordelen van het systeem waren: de inhoud bleef onbeschadigd, het verlies was bijna nihil, het was goedkoop en het ging snel. De maximum snelheid bedroeg 10 meter per sekonde of 36 km/u. Het transport van het hoofdkantoor naar de Praagse Burcht duurde 8 minuten. Om al die redenen verstuurde men ermee originele dokumenten, ook geheime dokumenten en geld. Postbeambten maakten er ook intern privé gebruik van, bijvoorbeeld om een nog warme worst van een beroemde snackbar in het centrum naar een kollega in een buitenwijk te sturen. In de daaropvolgende koker zat het langwerpige broodje (rohlík). De meeste buispostambtenaren waren vrouwen en het gebeurde wel eens dat die als grap een angstige muis kregen toegestuurd.
In de jaren negentig kende het systeem een sterke achteruitgang, maandelijks waren er in Praag nog ongeveer 2000 zendingen. De buispost was niet opgewassen tegen fax en e-mail. Overal werd het systeem ontmanteld, in Boedapest in 1992. Maar in Praag kwam de genadeklap in augustus 2002 toen tijdens de grote watersnood het buizennet zwaar werd beschadigd. Het zal vermoedelijk nooit meer hersteld worden.
In sommige Praagse postkantoren kan men (achter glas) de bedieningspanelen van een buizenpoststation zien: in Karlín op Karlínské náměstí en in Vinohrady in de Italská- en in de Moravská-straat.
Het systeem werd en wordt nog steeds intern in bedrijven toegepast. In 1939 ging het zeer moderne grootwarenhuis Bílá labuť in de Nieuwe Stad (Na Poříčí) open. De kassa´s waren aangesloten op een buizenpostsysteem: van elke kassa kon geld in een koker worden gestuurd naar de boekhouding op de vijfde verdieping.
Nu nog wordt het systeem wereldwijd intern toegepast in bijvoorbeeld grootwarenhuizen, uitgeverijen, banken en ziekenhuizen. De Praagse ziekenhuizen Motol en Bulovka zijn met een nieuw modern systeem uitgerust. In Motol is het buizennet 18 km lang, telt 200 stations en er zijn 4000 kapsules voor (bloed)stalen, geneesmiddelen enz. In fabrieken worden ermee o.a. kleine onderdelen van de ene afdeling naar de andere getransporteerd. Men vindt de interne buizenpost ook in ministeries, banken, grote distributiecentra enz.
En let op, de supersonische personenbuistrein komt eraan!
Rohrpost (D), Pneumatic tube (E), tube pneumatique (F), potrubní pošta (CZ)
© Piet Schepens (2016-2021)
Agora Praag 