Dakpaviljoen
Een dakpaviljoen is een architekturaal benadrukte belvedere in de vorm van een paviljoen, duidelijk zichtbaar geplaatst op het dak. Vanuit de konstruktie heeft men een uitzicht op de omgeving, binnen is dus een room with a view. Een dakpaviljoen wil ook gezien worden, het is representatieve (klein)architektuur. Vanaf de 17de eeuw waren bij adel en rijkelui dergelijke belvederes bovenop paleizen en patriciërswoningen geliefd (representatie van macht en rijkdom).
In Praag zijn tientallen monumentale dakpaviljoenen, we sommen er enkele op (čp is het nummer op de rode huisnummerplaatjes). In de Oude Stad: Husova 2 (čp 352), Uhelný trh 10 (čp 415), Michalská 19 (čp 436), Malé nám. 11 (čp 459), Staroměstské nám. 24 (čp 480). In de Kleine Zijde: Letenska 3 (čp 119), Nerudova 8 (čp 208), Hellichova 8 (čp 459). En in de Burchtstad het bekende Toskaans Paleis (čp 182), Hradčanské nám. 5, met zelfs drie (!) dakpaviljoenen.
Dachpavillon (D), roof belvedere (E), belvédère sur le toit (F), střešní altán, vyhlídka (CZ)
Foto: Oude Stad, Oudestadsplein, huis “De rode vos” (čp 480), pal tegenover de astronomische klok, ca. 1700, barok
Lukarne
Een lukarne is een architekturaal benadrukte, monumentale verdiepinghoge dakkapel met eigen gevel en eigen dak, meestal een zadeldak. Ter onderscheid van de gewone dakkapel ligt de gevel van de lukarne in lijn met de gevel van het gebouw. De lukarne kan, maar hoeft geen belvedere te zijn, hoeft dus geen uitzicht te bieden. In de lukarne kan een (deel van de) dakwoning zijn, later werd dat de mansardewoning.
Foto´s v.l.n.r.: Radim (nabij Kolín, Midden-Bohemen), kasteel, renaissance lukarne; Praag, Burchtstad, Huis U tří horníků (čp 171), Radniční schody 1, barok, maar dikwijls verbouwd, mansardedak met lukarne met fronton en daarin skulptuur van oog gods. (Foto: Friedrich Kick, ca. 1906)
Een sterk uitgebouwde lukarne, die zelfs twee verdiepingen kan tellen, zou men in navolging van het Duitse Zwerchhaus ook een dwarshuis kunnen noemen, een dwars op het hoofddak geplaatste opbouw.
De lukarne komt in Frankrijk veel voor vanaf de laatgotiek, elders in Europa treffen we deze monumentale dakkapellen veelvuldig aan op renaissance en barokke stadspaleizen en kastelen. Uitsluitend in Nederland gebruikt men het begrip “Vlaamse gevel”.
Dakkapel (Gaube, dormer window, lucarne, vikýř): niet monumentale opbouw op het dak met loodrechte vensteropening, niet in lijn met de gevel van het gebouw, maar wel met eigen dak. Een dakraam ligt in de dakhelling en heeft dus geen eigen dak. Dakkapellen en dakramen waren oorspronkelijk voor de verluchting van (droog)zolders, nu ook voor de verlichting van dakwoningen.
Lukarne, Zwerchhaus (D), lucarne (E), grande-lucarne de façade (F), zděný vikýř (CZ)
© Piet Schepens (2015-2021)
Agora Praag 